Gündelik Bilmeceler

 Gündelik Bilmeceler TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları

Çaydanlığın Şarkısı

Çaydanlığı su kaynatmak üzere ocağın üzerine koymamızdan hemen sonra çıkmaya başlayan tıslama sesi (çaydanlığın "şarkı söylemesi" olarak da bilinen ses) hepimiz için bildiktir. Bu ses zamanla artar ve su kaynamaya başladığında da aniden kesilir. Suyun hazır olduğunu, yani kaynadığını bu sesin kesilmesinden anlarız. Çaydanlığın "şarkı söylemesine" neyin yol açtığını hiç merak ettiniz mi?

Çaydanlığın Şarkısı

Çaydanlığın içindeki suyun önce alt tabakası ısınır. Sıcaklık yükseldikçe dipte buhar kabarcıkları (hava kabarcıkları değil) oluşur. Sudan daha hafif olduklarından yukarı doğru yükselen bu kabarcıklar üst kısımlarda daha soğuk olan su tabakalarıyla karşılaştıklarında sönerler. Çok sayıda kabarcığın sönüşünü biz tıslama sesi olarak duyarız. Yani bu ses oluşup sönen kabarcık sayısı arttıkça artar. Çaydanlıktaki suyun tamamı kaynama noktasına kadar ısıtıldığında, buhar kabarcıkları sönmezler; çünkü üst kısımlarda karşılaşabilecekleri soğuk bir tabaka kalmamıştır. Bu durumda artık tıslama sesi duyulmaz; çaydanlıktaki suyun tamamı kaynamaktadır.

Fincandaki Kaşık

Bazıları porselen fincanlara çay doldurmadan önce fincana metal bir kaşık koyarlar. Niye? Hangisi daha zor kırılır, ince bir fincan mı yoksa kalın bir fincan mı?

Fincandaki Kaşık
 
Metal kaşık konulmasının nedeni metalin ısı iletiminin yüksek oluşuyla ilgilidir. Fincana sıcak çay koyulurken, fincanın önce iç yüzeyi ısınır, dış yüzey sıcaklıktan daha geç etkilenir. Isının bu eşit olmayan dağılımı, fincanın bütününde eşit olmayan bir genişlemeye ve dolayısıyla çatlaklara yol açar. Dolayısıyla kalın kenarlı bir fincan ince kenarlıdan daha kolay kırılır.
 

Einstein Fincanınızda

Erwin Schrödinger, kuantum mekaniğinin, atomik ve atomaltı varlıkların hareketlerini açıklayan temel denklemini keşfeden ünlü bir fizikçidir. Schrödinger'in karısı, fincanına her çay dolduruşunda Einstein'ı hatırlardı; çünkü ona ve kocasına, çayı karıştırıp kaşığı çıkardıktan sonra biraz beklendiğinde ıslak çay yaprağı parçalarının (ki bunlar sıvıdan daha ağırdırlar) niye fincanın dibinde ortada toplandıklarını açıklayan kişi Einstein'dı. Schrödinger 26 Nisan 1926 tarihli mektubunda Einstein'a şöyle yazmıştı [Bu mektup K. Przibram'ın basıma hazırladığı Letters on Wave Mechanics (Dalga Mekaniği Hakkında Mektuplar) adlı kitapta da yer almaktadır; Philosop- hical Library, sayfa 27]: "Karım birkaç gün önce bana 'fincan olayı'nı sorduğunda ona mantıklı bir açıklama yapamamıştım. Şimdi artık çayını her karıştırdığında sizi hatırlayacağını söylüyor."

Erwin Schrödinger (1887-1961)

 

Erwin Schrödinger (1887-1961) Avusturya'nın Viyana şehrinde doğdu ve öğrenim gördü. 11 yaşına kadar olan eğitimini evde aldı. Babası nın ona hediye ettiği mikroskop ve başka bazı aletler, doğaya olan ilgisi ni körükledi. 1926yılında, 1933 Nobel Fizik Ödülünü Paul Dirac ile pay laşmasına yol açacak olan kuantum mekaniğinin temel denklemini keş fetti.

 Einstein Fincanınızda

Schrödinger"in bahsettiği açıklama, Einstein'in Naturwissenschaften adlı derginin 14. cildinde (s. 222,1926) yayımlanan makalesinde yer alıyordu. Bu makale daha sonra A. P. French tarafından yayıma hazırlanmış Einstein: A Cente- nary Volume (Einstein: Doğumunun Yüzüncü Yılı Anısına; Harvard University Press, 1980) adlı kitapta tekrar basıldı. Makalede "Sıvı karıştırılırken merkezkaç kuvveti oluşur. Bunun sonucunda sıvının akışında bir değişiklik ortaya çıkar. Ancak sıvı, fincanın kenarlarında sürtünme sonucunda yavaşlar; yani bu kısımdaki sıvının dönmekte olduğu açısal hız, kabın merkeze ya¬kın kısımlarındaki sıvınmkine göre düşüktür. Ayrıca dönüşün açısal hızı ve dolayısıyla merkezkaç kuvveti alt kısımlarda üst kısımlarda olduğundan daha düşük olacaktır. Bunun sonucunda sıvının dairesel hareketi, zemindeki sürtünme nedeniyle durağanlaşıncaya kadar hızlanmaya devam edecektir. Çay yaprağı parçaları bu dairesel hareket sonucu (onun varlığını doğrular bir biçimde) fincanın ortasında yerde toplanırlar." denmektedir.

KAYNAK: GÜNDELİK BİLMECELER PARTHA GHOSE DİPANKAR HOME ÇEVİREN:ÖZLEM ÖZBAL TÜBİTAKPOPÜLER BİLİM KİTAPLARI 26. BASIM