Tarih Bilimi,Tarih Öğrenimi

Eskiçağ Tarihi
 
Tarih Bilimi,Tarih Öğrenimi

"Tarih" kavramı günümüzde öncelikle iki anlam  taşımaktadır: "Tarih" olarak önce, insanlığın başından geçen olaylar, ulaştığı uygarlık başarıları,kısacası "geçmişte olmuş şeylerin tümü" algılanmaktadır. Bu olmuş şeylere ilişkin kaynaklar zaman içinde geri gidildikçe azaldıkları için, geçmişte geriye doğru yol alındığı oranda olaylar da belirsizleş- mekte; günümüze yaklaştıkça ise tersine kaynaklar artmakta ve olaylar daha belirgin bir hale gelmektedirler. İşte bu durum, tarih kavramının taşıdığı ikinci anlamı ortaya çıkarmaktadır: 'Tarih" aynı zamanda, "tarihçi"nin aracılığı ile geçmişten günümüze gelen, şimdiki, devam etmekte olan bir şeydir. R. G. COLLİNGWOOD'un The idea ofhistory adlı eserinde dediği gibi, "tarihçinin meşgul olduğu geçmiş, ölü değildir; belirli bir biçimde şimdiki zamanda yaşamaya devam etmektedir". Demek ki, tarih sözcüğü ile yalnızca "geçmişin tümü" değil; geçmişi bugüne getiren, geçmişin araştırılmasına yönelik olan tüm bilimsel uğraşılar, yani bir "bilim dalı" da ifade edilmektedir. Bu bilim dalının ortaya koyduğu "olmuş şeylerin tasvirleri"ni ya da "işlenmelerini de gene "tarih" diye adlandırıyoruz: Örneğin "Hellenizm Devri Tarihi", "Roma Tarihi", "Fransız Devrimi Tarihi", "Almanya'da Nasyonal Sosyalizmin Tarihi" ya da "Tanzimat Devri Osmanlı Tarihi" gibi. "Tarih" sözcüğü ile karşılaşıldığında öncelikle bu terminolojik farklılıklara dikkat etmek gerekmektedir.

Bu durumda "tarih"i nasıl tanımlayabiliriz? Farklı kavramların yalnızca "tarih" sözcüğü ile karşılanması tarihin kesin bir tanımını yapmayı doğal olarak güçleştirmekte ve çok değişik tarih tanımları yapılmaktadır. Bu farklı tanımlar karşısında yapılması gereken şey, tarihi çok yönlülüğü içinde kavrayarak, değişik öneriler arasında birbirleriyle uzlaşan ya da birbirlerini bütünleyen öğeleri bulup çıkarmaktır. Hollandalı ünlü tarihçi J. Huizinga (1872-1945) tarihi "bir kültürün kendi geçmişi için hesap verdiği düşünsel bir biçim" olarak anlamaktadır. Alman W. Bauer'ui 1921 yılında ortaya attığı tanıma göre, "tarih, yaşamın görünümlerini tasvir etmeye ve bunları doğrudan doğruya duyarak açıklamaya çalışan bilimdir". Materyalist anlayışa göre, "tarih, insanlığın gelişmesinin ve toplumsal koşullarının belirli zaman ve yer sınırları içinde ortak ve düzgün bir sürecidir. Bu sürecin dayandığı nokta, doğaya gitgide egemen olma ve toplumdaki üretim güçlerinin gelişmesidir. Böylece tarih; insanlığın kendisine özgü yaratıcı gücüyle beden, kafa ve ahlâk yetilerinin gelişmesi de demektir". Tarihin ve ta­rih biliminin ne olduğunu kanımızca büyük ölçüde ifade eden bu üç tanıma, tarih bilimine ilişkin olarak şöyle bir tanım da eklenebilir: 'Tarih, insan tara­fından biçimlendirilmiş ya da insan üzerinde etkisini göstermiş, herhangi bir yerde ve zamanda 'olmuş şeyler'i, bunlara ilişkin sözlü, yazılı kaynakları ve maddî kültür kalıntılarını analizsentez yöntemiyle eleştiri süzgecinden geçirerek, neden-sonuç ilişkileri içinde kavrayıp, sistematik olarak açıklayan bir bilimdir". Tarih biliminin amaçları üzerine birçok kuram geliştirilmiş olmakla birlikte, bu kuramların birleştikleri bir nokta bulunmaktadır: Tarih biliminin amacı esas itibariyle, "insanlığın geçmişini aydınlatmak, toplumsal anlamda insan yaşamınının gelişimini tüm çok yönlülüğü ve en eski zamanlardan günü­müze kadar olan süre içinde tasvir etmek"tir.

1 Dilimizdeki "tarih" sözcüğü, Arapça erh = "tarih atmak"tan gelmektedir. Almanca'da"tarih" anlamına gelen Geschichte sözcüğü, geschehen = "olmak, olagelmek"ten gelirken; İngilizce'deki history ya da Fransızca'daki histoire sözcükleri, Lâtince kanalıyla bu dillere geçmiş olan Hellence historia (itrcopia) = "araştırma, bilgi, anlatma" ile historein (icrcopeîv) ="sormak, bildirmek" sözcüklerinden türemişledir. Türkçe'de, Eskiçağ insanlarını konu eden öyküler, efsanevî masallar anlamına gelen "esatir" sözcüğü de Arapça üzerinden dilimize girmiş olan aynı sözcükten başkası değildir.