XVIII. ASIRDA HAREM

XVIII. ASIRDA HAREM*
Mustafa Çağatay Uluçay

Osmanlı İmparatorluğunun kuruluşuyla başlıyan Harem teşkilatı, birçok yerli ve yabancı yazarlar tarafından tedkik konusu yapılmış ise de, bugün hâlâ, türlü yanları tam olarak aydınlatılmamış durumdadır.

Bu sebeple tarihlerin ve seyahatnâmelerin Harem hakkında verdikleri mâlûmat gözden geçirildiğinde, çoğu zaman Harem teşkilâtının içinden çıkılması mümkün olmayan şemalar hâlinde karşımıza çıktığı görülmektedir. Biz bu yazımızla, Harem'in XVIII. yüzyıla âid kısmını, arşivlerimizde bulunan vesikalara istinaden iki noktaya irca ederek îzâh etmeye çalışacağız:

1) XV. asrın ikinci yarısından itibaren Haremde de esas itibariyle "devşirme" usûlünun tatbik edildiği görülmektedir. Nasıl devşirilen erkek çocukları hükümetin en yüksek memuriyetlerine kadar çıkabilmişlerse, Hareme alınan cariyeler de, türlü merhalelerden geçerek Osmanlı sarayının en yüksek mevkilerine çıkmağa muvaffak olmuşlardır(1).

Harem hakkında verdikleri mâlûmat gözden geçirildiğinde, çoğu zaman Harem teşkilâtının içinden çıkılması mümkün olmayan şemalar hâlinde karşımıza çıktığı görülmektedir.

Türlü şekillerde Harem'e giren câriyelerin ilk önce sıhhî muâyeneleri yapılır(2), normal olanları ustaların terbiyesine bırakılırdı. Bunlara Türkçe okuyup yazmak, musiki, raks, elişleri ve muâşeret âdâbı öğretilirdi. İçlerinden güzelleri, hizmet etmek üzere şehzâde, sultan, vâlide sultan, kadın efendi ve ikbâllerin dâiresine gönderilirdi(3). En güzelleri ise, pâdişâhın hususî hizmetini yapan ustaların emrine verilirdi. Pâdişâh müstakbel kadınlarını ve ikbâllerini işte bu câriyeler arasından seçerdi. Bu cariyeler, ikbâlliğe, kadın efendiliğe ve vâlide sultanlığa kadar yükselebilirlerdi.

* 1957 yılında Çağatay Uluçay'ın Münih'te XXII. Müsteşrikler Kongresinde okuduğu tebliğin türkçesidir.

Hareme alınan cariyeler de, türlü merhalelerden geçerek Osmanlı sarayının en yüksek mevkilerine çıkmağa muvaffak olmuşlardır

1    M. Çağatay Uluçay, Osmanlı Sultanlarının aşk mektupları, İst. 1950, s. 5-47.
2    Topkapı Sarayı Arşivi, E. No. 8799.
3    Top. Sar. Arş., D. No. 8075 ; E. No. 501, 4002, 8799.