Eski Türk Filolojisi Ordinaryüs Profesörü Dr. Reşid Rahmetî Arat

Ordinaryüs Profesörü Dr. Reşid Rahmetî Arat,

İSTANBUL Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eski Türk Filolojisi Ordinaryüs Profesörü Dr. Reşid Rahmetî Arat, 29 kasım 1964 pazar günü saat 23.30'da öldü. 64,5 yaşında olan merhum, Türk dilinin yeryüzündeki en büyük mütehassısıydı.Arat, 15 mayıs 1900'de Kazan'ın kuzeybatısında Eski-Ücüm kasabasında doğmuştur. Babası Abdürreşid İsmetullah Efendi ve büyük babası, müderristiler; Kazan'dan gelip Ücüm'e yerleşmişlerdi. Arat,1910'da Ücüm ilkokulunu, 1914'te Kızılyar (Petropavlosk) ortaokulunu bitirdi. Lise talebesiyken 1918'de Komünistler tarafından zorla askere alındı.1919'da yaralandı ve Doğu Sibirya'ya gönderildi.1920'de Mançurya'da Harbin şehrine geldi.

Aynı yıl burada liseyi bitirdi. 1922'ye kadar Mançurya, Çin, Kore ve Japonya'da gezdi. Bu yılın sonunda,bin bir güçlükle Berlin'e geldi ve Berlin Üniversitesi'ne girdi 1927'de, büyük mahrumiyet ve meşakkatler için de Berlin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'ni bitirdi.Ertesi yıl aynı üniversitede Türkçe lektörü olarak,28 yaşında akademik hayata başladı. 1928'de,Prusya İlimler Akademisi yardımcı üyeliğine seçildi.1931'de Berlin Üniversitesi'nde Türk dili doçenti oldu. Mukayeseli Türk lehçeleri filolojisinin kurucusu olan büyük türkolog Bang'ın yanında yetişti. 1933'te, Fuad Köprülü'nün teklifiyle İstanbul Üniversitesi'ne çağırıldı. 13 yıldan beri yaşadığı Berlin'den ayrıldı. 33 yaşında. Edebiyat Fakültesi Türk dili profesörlüğüne tâyin edildi. 

Fuad Köprülü'nün mebus olması üzerine. Edebiyat Fakültesi Türkiyat Enstitüsü müdürlüğüne getirildi ve 1950'ye, yerine Ord. Prof. Cavid Baysun getirilinceye kadar Enstitü'yü idare etti. Bu arada 1949-51 arasında Londra'da Yüksek Doğu Dilleri Okulu'nda Türkçe profesörlüğü yaptı. 1958'de, profesörlüğünün 25. yılında, ordinaryüs profesör oldu.A.B.D.'nde Boston şehrinde Harvard Üniversitesi'ne profesör olarak davet edilmek üzereyken, İstanbul'da öldü. Dr. Râbia Arat'la (doğumu: Perm,1901) evli olan Merhum'un Süyüm (1931) ve Aysu (1935) adlı İkisi de evli kızları vardır.

Arat, 1942 de Türk Tarih Kurumu üyeliğine, bu arada Türk Dil Kurumu üyeliğine, Milletlerarası Şark Tetkikleri Cemiyeti sekreterliğine seçilmişti. Cumhuriyet devri Türk ilminin belki en mühim eseri olan İslam Ansiklopedisi, daimî tahrir heyetinde çalışan Arat'a çok şey borçludur. Merhum, Ankara'da 1962'de kurulan ve pek mühim bir ilmî teşekkül olan Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü'nün de kurucu üyelerindendi. Ailesi, zengin kütüphanesini, bu Enstitü'ye bağışlamıştır.Arat, Türkçe'nin yaşayan ve ölü hemen bütün lehçe ve şiyelerini biliyordu. Rusça, Almanca ve İngilizce'si de mükemmeldi. Fransızca, Arapça ve Farsça'da da okuduğunu anlıyordu. Mahcup denecek kadar çekingen, kalabalığa girmeyen, çok titiz bir ilim adamıydı. Eserlerini yayınlamadan önce profesör arkadaşlarına, hattâ asistanlarına okutur, onların mütalâalarını aldıktan sonra neşrederdi ki, bizde pek âdet olmayan bir şeydi. Yaşından çok daha genç ve dinç görünürdü. 124 kitap ve makalesinin listesi,Türk KültürO'nün Arat'a tahsis edilen 27. sayısında talebesinden Doç. Dr. Muharrem Ergin tarafından verilmiştir. Bazıları profesörlüğe kadar yükselen çok değerli ilim adamları yetiştiren Arat, Türkçe'nin en büyük âbideleri: Kutadgu-bulig, Bâbur-Nâme, Atabetu'l-Hakaık, Oğuz Kağan Destanı'nı yayınlamıştır. Babur Şah'ın Babur-Nâme, yahut Vakaayî' denen hatıralarını, Çağatay lehçesinden bugünkü Türkçe'ye çevirmiştir (2 cilt, T.T.K., 1943-6). Kutadgu-Bulig'in Önce metnini (TDK.. 1947), sonra bugünkü Türkçe'ye tercümesini (T.T.K. 1959) yayınlamış, fakat endeks ve açıklamaları içine alan ciltlerini neşredememiştir. Türk Şiveleri adlı eseri Edebiyat Fakültesi,Eski Türk Şiiri adlı eseri de Türk Tarih Kurumu tarafından basılmıştır