KPSS TÜRKÇE SÖZCÜKTE ANLAM AKTARIMLARI- DEYİM AKTARMASI

DEYİM AKTARMASI

Sözcüklerin benzetme ilgisine dayalı olarak yeni anlamlar kazanmalarıdır.Bir varlığın ya da kavramın başka bir varlığın özellikleriyle anlatılmasıdır.Bu tür aktarımlarda mutlaka benzerlik olmalıdır; fakat benzerlik bildiren sözcükler (gibi. sanki tıpkı, mişçesine,aynı, kadar, adeta, benzer, andırır, misali...) olmamalıdır.

Deyim aktarması şu şekillerde oluşur:

DOĞADAN İNSANA AKTARIM,DOĞAYA AKTARILMASI, İNSANDAN DOĞAYA AKTARIM,ORGAN ADLARININ DOĞAYA AKTARILMASI,DUYULAR ARASI AKTARIMLAR,DOĞADAN DOĞAYA AKTARIMLAR
 

I- DOĞADAN İNSANA AKTARIM

Doğadaki varlıkları ve kavramları karşılayan sözcüklerin insan için kullanılmasıdır.

ÖRNEKLER> Deli gönlüm dün yine dalgalandı.(Denize ait bir özellik insana aktarılmıştır.) Onun ne tilki olduğunu bilirim.("Tilki" sözüyle kastedilen kurnazlıktır.Hayvan türü insana aktarılmıştır.)> Alt kattaki hıyar aramızı bozacak.(Sebze ismi toplum içinde zamanla "görgüsüz, budala" anlamı yüklenmiştir.)> Aramızdan bir çınar daha devrildi.("Çınar" sözü toplumda "tecrübeli" anlamında kullanılmaktadır. Bir ağaç türü benzetme yapılarak insana aktarılmıştır.)

II- İNSANDAN DOĞAYA AKTARIM
İnsana ait özelliklerin herhangi bir doğa unsuruna aktarılmasıdır.

ÖRNEKLER> Bulutlar ağlıyordu bu ölüme.(İnsana ait "ağlama" özelliği doğanın bulut öğesine aktarılmıştır.)Yorgun ağaçlar arasından geçtik.(insana ait "yorgunluk" özelliği doğanın ağaç öğesine aktarılmıştır.) Göl sakinleşti.(insana ait "sakinleşme" özelliği doğanın göl öğesine aktarılmıştır.)Nehir hırçınlaştı.(İnsana ait "hırçınlaşma" özelliği doğanın nehir öğesine aktarılmıştır.)

ÖNEMLİ: İnsana ait özelliklerin doğaya aktarılmasına"kişiselleştirme (teşhis)" denir.doğadaki unsurları insan gibi konuşturmaya da "intak"denir

III- ORGAN ADLARININ DOĞAYA AKTARILMASI

Organ adlarının doğadaki cansız varlıklar için kullanılması yoluyla olur.Organ adlarının gerçek anlamlarının dışında yan anlam kazanması yoluyla olur.

ÖRNEKLER> Masanın ayakları kırılmadan, masayı onarmalıyız.(Organ adı, doğanın masa öğesine aktarılmıştır.)> Dağ başını duman almış.(Organ adı, doğanın dağ öğesine aktarılmıştır.)> Nehrin kollarından biri buradan geçer.(Organ adı, doğanın nehir öğesine aktarılmıştır.)

Not: Organ adlarının doğaya aktarılmasını, insandan doğaya aktarım olarak da kabul edebiliriz.

IV- DUYULAR ARASI AKTARIMLAR

Herhangi bir duyu organımızla ilgili bir kavramın başka bir duyuya aktarılmasıdır.

ÖRNEKLER: Gece birdenbire açı bir çığlık duydum.(TATMA-İŞİTME)> Çocuğun sert bakışları herkesi ürküttü.(dokunma görme)> Etrafa keskin bir koku yayıldı.(dokunma-koku) > Bir tatlı tebessüm bana yeter.(tatma - görme)

V- DOĞADAN DOĞAYA AKTARIMLAR

Doğadaki bir varlığın özelliğini, doğadaki başka bir varlığa aktarmaktır.

ÖRNEKLER: Yangında hayvanlar orman dışına aktı.(Sıvılarla ilgili akmak eylemi hayvanlar için kullanılmıştır.)> Minik fare kükredi.(Aslana ait özellik fareye aktarılmıştır.)>Deniz bütün gece kudurdu.(Köpeklere ait bir özellik denize aktarılmıştır.)

UYGULAMA ÖRNEKLERİ	UYGULAMA ÇÖZÜMLERİ
1- Sonbahar ağlıyor ayaklarında.	1- Doğadan insana aktarım
2- Silahlar konuştu.	2- Doğadan insana aktarım
3- Yavrum yuvadan uçup gitti.	3- İnsandan doğaya aktarım
4- Saçlarına yıldız düşmüş koparma anne.	4- Doğadan insana aktarım
5- Şakaklarıma kar mı yağdı.	5- Doğadan insana aktarım
6- Mehmetçik kükreyerek atıldı.	6- Doğadan insana aktarım
7- öğretmenin yumuşak sözleri herkesi etkiledi	7- Duyular arası aktarım
8- Kapının kolu kırılmak üzereyken onarıldı.	8- Organ adlarının doğaya aktarımı